ይህ የስኮትላንድ ባር የስራ ባልደረባ የሆነው ቶማስ ሮስ ኬሲ* ብልህ መጣጥፍ ታዋቂ የሆነ የባህል ማጣቀሻ በመጠቀም የህግ ጉዳይን ለማሳየት ጥሩ ምሳሌ ነው። በዚህ አጋጣሚ በዌልሽ ዘፋኝ ቶም ጆንስ "ደሊላ" የተሰኘውን ዘፈን በመጠቀም በስኮትስ እና በእንግሊዝ የወንጀለኛ መቅጫ ህግ መካከል ያለውን ልዩነት ከስሜታዊነት ወንጀል ጋር በማጉላት ላይ ነው። በተጨማሪም የስነ-ልቦና ክስተትን ያጎላል; እንደዚህ ያሉ ማጣቀሻዎች ሊያስከትሉ ለሚችሉት ሳናውቅ አሉታዊ አድሎአዊነት ስሜታዊ ስንሆን የአንዳንድ ባህላዊ ማጣቀሻዎችን ማህበራዊ ተቀባይነት በጊዜ ሂደት እንዴት ሊለወጥ ይችላል። በዚህ ጽሑፍ ውስጥ በዌልሽ ራግቢ ግጥሚያዎች በተዘፈነው ታዋቂ ዘፈን አማካኝነት አሉታዊ ባህሪን ከማጠናከር ጋር ይዛመዳል። ጽሑፉ…
“የዌልስ ራግቢ ዩኒየን ደጋፊዎቹን የቶም ጆንስ ስታንዳርድ 'ደሊላ' በግጥሚያዎች እንዳይዘፍኑ ማገድ ነበረበት በሚለው ጥያቄ ላይ በጣም መንፈስ ያለበት የሬዲዮ ውይይት በቅርቡ ተመለከትኩ። የዘፈኑ ግጥሞች በሴቶች ላይ የሚደርሱ ጥቃቶችን 'የመቀየር' ተጽዕኖ ሊያሳድር ይችላል በሚል ለዓመታት ሲከራከሩ የቆዩ የዌልስ ሴቶች እርዳታ ለውሳኔው የተወሰነ ክብር ወስዷል። ወንጀሉ በፖንቲፕሪድ ሳይሆን በፔዝሌይ ቢከሰት በዘፈኑ ውስጥ የተገለጸው ሁኔታ በተገዳዩ ገዳይ ላይ የሚቀጣውን ከባድ ተጽእኖ ምን ያህል አድማጮች እንደሚያደንቁ ውይይቱ እንድጠይቅ አድርጎኛል።
ስንት ደዋዮች ግጥሙን አላውቃቸውም እንዳሉ ሳውቅ ትንሽ ተገረምኩ። 'ደሊላ' የፆታ ብልግና ሲፈጽም ለማየት ከሴት ባልደረባው ቤት ያለፈውን ሰው ታሪክ ትናገራለች (በግጥም 'በዓይነ ስውሯ ላይ የሚያብረቀርቅ የፍቅር ጥላ' ተብሎ ተገልጿል)። ሚስጥራዊ ፍቅረኛዋ እስኪያባርራት ድረስ ጠበቀ እና ደሊላን በሯን ስትከፍት በስለት ወግቶ ገደለው።
በ2023 በስኮትላንድ አንዲት ሴት ሆን ተብሎ መገደሉ ወንጀሉን ከነፍስ ግድያ ወደ ወንጀለኛ ግድያ መቀነሱን የሚያረጋግጥ መሆኑን ሲያውቁ ብዙዎች ይገረማሉ።
አንባቢዎች የግብረ-ሥጋ ግንኙነት አለመታመንን መገኘት የቅጣት ውሳኔ በሚሰጥበት ዳኛ ይገመታል ብለው ይጠብቃሉ ነገር ግን ከቅጣት ጋር የተያያዘ ግንኙነት እንዳለው ነገር ግን አስተያየት ሊሰጥበት የሚገባው የ''ክህደት' ልዩ ውጤት ነው።
ጉዳዩን በምሳሌ ለማስረዳት አንድ አዲስ ጎረቤቴ ከእኔ በታች ጠፍጣፋ ውስጥ ገብቶ በየሌሊቱ ከእኩለ ሌሊት ጀምሮ እስከ ንጋቱ 6 ሰዓት ድረስ ከፍተኛ የጫካ ሙዚቃ ቢያሰማኝ (በአባቴ ቴድ ቄስ ዘይቤ) ከሦስት ወር በኋላ ፍንጥቅ ብዬ ስወስድ። የምሽት ጸጥታ ራሴን ለመተዋወቅ ቀጥተኛ እርምጃ መውሰድ፣ የሟቹ ጎረቤት-አልባ ባህሪ የቅጣት ውሳኔ በሚሰጥበት ጊዜ ግምት ውስጥ ይገባል፣ ነገር ግን ወንጀሉ አሁንም ግድያ ነው። ቅጣቱ አሁንም የዕድሜ ልክ እስራት ይሆናል፣ ማንኛውም የቅናሽ ቅነሳ በቅጣት ክፍል ውስጥ ይገለጻል (የይቅርታ ጥያቄ ከመቅረቡ በፊት መቅረብ ያለበት ጊዜ)። የ16 ዓመት ቅጣት የተወሰነ ከሆነ፣ ከእስር ከመፈታቱ በፊት በእያንዳንዱ ቀን ማገልገል እፈልግ ነበር።
በአንፃሩ የኔ የጫካ ሙዚቃ አፍቃሪ ጎረቤቴ የእስር ቆይታዬን ለማክበር ወጥቶ ከተመለሰ ፍቅረኛው ከስራ ባልደረባዋ ጋር የዴሊላ ሁኔታን ስትፈጥርለት እና ግጥሙን በድጋሚ ቢያሰራጭለት የተለየ አይነት ነገር ሊናገር ይችላል። ቅነሳ; ወንጀሉን ከነፍስ ግድያ ወደ ጥፋተኛ ግድያነት ለመቀነስ የሚረዳው በፆታዊ ታማኝነት ላይ የተመሰረተ ሕጋዊ ቅስቀሳ ነው። እንዲያውም 'በዓይነ ስውሯ ላይ የሚያብረቀርቅ የፍቅር ጥላ' ባያይም ሕጋዊ ቅስቀሳ ሊጠይቅ ይችላል። ጥፋተኛ በሆነ የሰው መግደል ወንጀል የ12 አመት እስራት እንደሚቀጣ ገምት በ6 አመት ውስጥ - ሙሉ 10 አመት ከኔ በፊት ሊወጣ የሚችልበት እድል አለ።
ይህ 'ልዩነት' ሁሌም እንግዳ ሆኖብኛል። ከባድ ወንጀሎችን ማቃለል በብዙ መልኩ ይመጣል። ሁላችንም በልጁ ላይ በደል በፈጸመ ወላጅ ላይ እርምጃ የወሰደውን ወላጅ እናዝንላቸዋለን። ሁሉም ዳኞቻችን ፍርድ ሲሰጡ ያንን እውነታ ግምት ውስጥ ያስገባሉ - ነገር ግን የዚያን ጥራት መቀነስ እንኳን ወንጀሉን ከነፍስ ግድያ ወደ ወንጀል መግደል ለመቀነስ አያገለግልም - እና የእድሜ ልክ እስራት ይከተላል። ታዲያ ለምንድነው ታማኝ አለመሆንን መቀበል ይህን ያህል ትልቅ ተጽእኖ ይኖረዋል?
ብዙውን ጊዜ የሴቶች ጥበቃን እንደሚያሳስበው የእንግሊዘኛ ባልደረቦቻችን በፍጥነት እና በቆራጥነት እርምጃ ወስደዋል። በጉዳዩ ላይ አር v ስሚዝ [2000] AC 146 ጌታ ሆፍማን ተመልክቷል። 'ወንድ ይዞታ ዛሬ ራስን መግዛትን ወደ ግድያ የሚያደርስ ተቀባይነት ያለው ምክንያት ሊሆን አይገባም'. የሟቾች እና የፍትህ ህግ 2002 ተከታትሏል፣ 'ራስን መግዛትን ማጣት ብቁ የሆነ ቀስቅሴ እንዳለው ለመወሰን፣ የተደረገ ወይም የተነገረው ነገር የጾታ ታማኝነትን የጎደለው ድርጊት መፈጸሙ ችላ ሊባል የሚገባው ነው' (ክፍል 55) ፡፡
ጉዳዩን እኔ እንዳየሁት ለሚያዩት አንዳንድ ማጽናኛዎች - ጉዳዩ በአሁኑ ጊዜ በስኮትላንድ የህግ ኮሚሽን 'በነፍስ ማጥፋት ላይ ስላለው የአእምሮ ኤለመንት' (የውይይት ወረቀት ቁጥር 172) አካል ሆኖ እየታየ ነው። ልዩነቱ ለዘመናት 'የስኮትስ ህግ አካል' መሆኑን ሲጠቅስ፣ ወረቀቱ 'የክህደት ልዩነት መኖር እና መቀጠል ምክንያቶች' በዛሬው ህብረተሰብ ዘንድ ተቀባይነት እንዳላቸው ይጠራጠራል እና 'መከላከሉ ሊቀመጥ ይችላል ተብሎ ሊታሰብ ይችላል' ብሏል። በስኮትላንድ መንግስት የቤት ውስጥ ጥቃት ላይ በሚያደርገው ዘመቻ በቀላሉ።
'መከላከያው' - ምንም እንኳን ለወንዶች እና ለሴቶች ቢገኝም - በተፈጥሮ የፆታ አድልዎ የሚሰቃይ ይመስላል። በጌታ ኒሞ ስሚዝ እንደተገለፀው። ድብርት 2001 SCCR 553 'ስለ ጉዳዩ ምንም አይነት አመለካከት ሳልገልጽ፣ በህጉ ላይ ሊሰነዘር የሚችለው ከባድ ትችት... መሆኑን እገነዘባለሁ… ብዙውን ጊዜ ገዳይ የሆነው ወንድ እና ሴት ነው'
ወረቀቱ ይመዘገባል 'በእኛ መደበኛ ባልሆነ ምክክር ውስጥ ያሉ አብዛኞቹ ባለሙያዎች አሁን ያለውን ህግ ተቀባይነት የሌለው እና ጊዜ ያለፈበት የወንድ ክብር እና የፆታ ግንኙነት ፅንሰ-ሀሳቦችን የመነጨ ጥንታዊ አካሄድ ሲሉ ተቹ።'
ያበቃል በግድያ ጉዳዮች ላይ የፆታዊ ታማኝነት ማጉደል ቅስቀሳዎችን በከፊል መከላከል እንዲወገድ እንመክራለን። አማካሪዎች ይስማማሉ?' ይህ አማካሪ ያደርጋል - ምን ይመስላችኋል?
(*ጽሑፉ በመልካም ፈቃድ እንደገና ታትሟል ቶማስ ሮስ ኬ.ሲ)
ማሳሰቢያ፡ መንግስታት የጾታዊ ጥቃት ባህሉን በጤና እና ህጋዊ ፖሊሲዎች ለመቀየር እንዴት መፈለግ እንዳለባቸው ለማወቅ ከፈለጉ በዚህ ርዕስ ላይ የሪዋርድ ፋውንዴሽን የቅርብ ጊዜ ወረቀት ይመልከቱ፡ "ችግር ያለባቸው የብልግና ሥዕሎች አጠቃቀም፡ የሕግ እና የጤና ፖሊሲ ታሳቢዎች።"
